Co to jest pozycjonowanie dziecka?
Pozycjonowanie dziecka to sposób układania niemowlęcia w różnych pozycjach ciała – na plecach, boku, brzuchu czy podczas noszenia – w celu wspierania jego rozwoju neurologicznego, fizycznego i sensorycznego. Jest to szczególnie ważne u wcześniaków, których układ nerwowy i mięśniowy dopiero dojrzewa.
Dlaczego pozycjonowanie jest tak ważne dla wcześniaka?
Dzieci urodzone przedwcześnie nie miały szansy w pełni skorzystać z rozwoju w bezpiecznym środowisku macicy, w której naturalnie przyjmują zgiętą i symetryczną pozycję. Po narodzinach, leżąc płasko, są bardziej narażone na:
- przeprosty kończyn,
- asymetrię postawy,
- deformacje czaszki (np. plagiocefalia),
- zaburzenia integracji sensorycznej,
- opóźnienia w rozwoju motorycznym.
Pozycjonowanie kompensuje ten brak i pomaga stworzyć warunki jak najbardziej zbliżone do życia płodowego [1].
Główne cele pozycjonowania dziecka
- 🧠 Wsparcie dojrzewania układu nerwowego
- 💪 Zapobieganie deformacjom układu kostno-mięśniowego
- 🫁 Stabilizacja funkcji życiowych – oddechu, trawienia, krążenia
- 👁️🗨️ Rozwój symetrii i koordynacji ruchowej
- 🧘♀️ Wyciszenie dziecka, poprawa snu i samoregulacji
- 👨👩👧 Budowanie więzi z opiekunem podczas wspólnych rytuałów
Jak prawidłowo pozycjonować dziecko?
Pozycja na plecach
- Zalecana do snu – najbezpieczniejsza w profilaktyce SIDS (zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej).
- Główka powinna być na zmianę obracana w lewo i w prawo.
- Rączki i nóżki powinny być zgięte i blisko środka ciała.
Pozycja na boku
- Stosowana pod nadzorem.
- Pomaga w utrzymaniu symetrii i ograniczeniu nieprawidłowych wzorców napięciowych.
- Należy zmieniać stronę (lewa/prawa).
Pozycja na brzuchu (Tummy Time)
- Ćwiczy mięśnie szyi i tułowia.
- Wzmacnia przygotowanie do podnoszenia głowy, pełzania i raczkowania.
- Stosowana tylko pod nadzorem osoby dorosłej i po karmieniu.
Pozycja pionowa (noszenie)
- W chuście, nosidle lub na rękach.
- Wspiera rozwój zmysłu równowagi i kontakt emocjonalny z opiekunem.
- Daje poczucie bezpieczeństwa, działa uspokajająco.
Czego unikać?
- Długiego leżenia w jednej pozycji (np. tylko na plecach),
- Nadmiernego korzystania z fotelików samochodowych i bujaczków,
- Braku zmiany ułożenia głowy – ryzyko spłaszczenia czaszki,
- Używania zbyt miękkiego lub zbyt twardego podłoża,
- Podnoszenia dziecka nieprawidłowo – np. za pachy bez podparcia głowy i miednicy.
Pozycjonowanie a rozwój dziecka
Badania pokazują, że dzieci, które były prawidłowo pozycjonowane od okresu noworodkowego:
- szybciej osiągają kamienie milowe w rozwoju motorycznym (np. podnoszenie głowy, obracanie się, raczkowanie) [2],
- mają mniejsze ryzyko asymetrii postawy i deformacji,
- są spokojniejsze, lepiej śpią i szybciej przystosowują się do otoczenia [3].
Pozycjonowanie wcześniaka w warunkach domowych – praktyczne wskazówki
- Używaj rożków, gniazd lub poduszek stabilizujących do zachowania pozycji zgięciowej.
- Obserwuj reakcje dziecka – mimikę, napięcie mięśni, oddech.
- Konsultuj się z fizjoterapeutą lub terapeutą NDT-Bobath – pomoże dobrać pozycje wspierające rozwój.
- Pamiętaj o częstym kangurowaniu – kontakt skóra do skóry również działa terapeutycznie.
Przykładowe zalecenia dotyczące wspomagania rozwoju
Pozycjonowanie dziecka
Pozycjonowanie ma na celu zapewnienie optymalnych warunków do rozwoju
fizycznego, neurologicznego i sensorycznego, a także profilaktykę powikłań wynikających
z przedwczesnego porodu i niedojrzałości układu mięśniowo-szkieletowego i nerwowego.
Jest to element terapii, który ma ogromny wpływ na rozwój dziecka, jakość snu, karmienie,
oddychanie i późniejsze funkcjonowanie ruchowe.
Ogólne zasady pozycjonowania:
- Zapewnienie stabilności, symetrii i komfortu – pozycjonowanie ma zapewniać stabilne
podparcie całego ciała i umożliwiać zachowanie symetrii oraz swobodę ruchów - Odtworzenie pozycji zbliżonej do pozycji płodowej – zgięciowe ułożenie kończyn, zbliżenie
rąk do środkowej linii ciała, podwinięcie miednicy, - Unikanie przeprostów – wcześniaki mają tendencję do przeprostu głowy i kończyn,
dlatego należy temu zapobiegać.
Naszym aktualnym celem terapii jest: - budowanie symetrii ciała
- regulacja napięcia mięśniowego w okolicy obręczy barkowej i biodrowej
- aktywizacja kończyn górnych i dolnych do pracy antygrawitacyjnej, naprzemiennej
- przeciwdziałanie asymetrii
- rozluźnienie mięśni przywodzicieli kończyn dolnych i poprawa zakresu ruchomości
w stawach biodrowych - regulowanie i przeciwdziałanie wzorcom patologicznym (nadmierne wyprosty i asymetria)
oraz problemom wtórnym takim jak ograniczony zakres ruchomości w poszczególnych
stawach kończyn górnych i dolnych - poprawa kontroli głowy przeciwko sile grawitacji
- rozwój koordynacji, siły i symetrii ciała,
Sugestie zadań domowych.
Zalecam stopniowe wdrażanie omówionych pozycji i stymulacji. Należy zawsze obserwować
reakcje dziecka na daną pozycje czy stymulacje i na tej podstawie decydować o stosowaniu
jej. Chcemy, żeby pozycje były dla dziecka i rodzica komfortowe i pozwały na spontaniczną
aktywność dziecka oraz budowanie relacji dziecko – rodzic.
Należy je stosować tak często jak się da, traktować je jako aktywny wspierający sposób na
spędzanie czasu z dzieckiem a nie tylko jakie ćwiczenia.
Wspierającą pielęgnacje powinna być stosowana przez wszystkie osoby sprawujące opiekę
nad dzieckiem (dziadkowie, niania, ciocia itp.)
Techniki regulujące napięcie mięśniowe - kładziemy rękę na miednice lekko dociskamy i bujamy na prawą i lewą stronę
- kładziemy dłonie w okolicy przepony dziecka lekko dociskamy i bujamy na prawo i lewo
- podparcie potylicy dziecka i danie dobrego wsparcia na miednice i kończyny dolne
- delikatnie bujanie się, kiedy mamy dziecko na rękach
- delikatne przytrzymanie głowy w linii środka
- odpuszczanie prężenia- w momencie, kiedy dziecko zaczyna pchać i prężyć się sugeruje by
zastosować którąś z powyższych technik lub zmienić pozycje
Tummy time w leżeniu na macie
- lepiej stosować krótsze a częstsze w pełnej aktywności sesje leżenia na brzuchu
- jeśli dziecko zaczyna się prężyć, odginać sugeruje zrobić przerwę i wrócić do
pozycji za chwile lub w kolejnym okienku aktywności - podłoże powinno być stabilne, elastyczne i nie przesuwalne, proszę unikać
podkładania pod ręce pieluszek, kocyków, gdyż może to utrudniać utrzymanie przez
dziecko stabilnej pozycji - zachęcamy poprzez bodźce wzrokowe lub słuchowe do unoszenia głowy w symetrii
i odwracania głowy w prawo i lewo - jeśli dziecko zaczyna się prężyć proszę spróbować zastosować którąś z technik
rozluźniających lub zmienić pozycje lub zrobić przerwę - ramiona dziecka układamy tak by łokieć był pod barkiem lub wysunięty do przodu
Tummy time w leżeniu na kolanach opiekuna
- pozycja ta może być pomocna, gdy dziecko ma problemy brzuszkowe, gdyż nie ma
tutaj dużego ucisku na brzuch - ważne by układać dziecko raz na prawą raz na lewą stronę
- ramiona w tej pozycji wyciągnięte są do przodu co też może wspomóc rozluźnienie
i elongacje mięśni obręczy barkowej, - w okolice dołu pachowego, łopatki można przyłożyć masażer wibracyjny (soniczny)
w celu zwiększenia efektu rozluźnienia i dodatkowej stymulacji sensorycznej - drugą opcją jest przyłożenie masażera pod dłonie dziecka
- zachęcamy poprzez bodźce wzrokowe lub słuchowe do unoszenia głowy w symetrii
i odwracania głowy w prawo i lewo - głowa powinna być przedłużeniem linii tułowia lub delikatnie uniesiona
- jeśli dziecko zaczyna się prężyć proszę spróbować zastosować którąś z technik
rozluźniających lub zmienić pozycje lub zrobić przerwę
Tummi time w leżeniu na nodze opiekuna
- ta pozycja jest dość wymagająca, ciężar ciała w okolicy przepony/ brzuszka wiec
proszę unikać w momencie, kiedy dziecko ma dyskomfort z powodu dolegliwości
żołądkowo jelitowych - przez cały czas stabilizujemy pozycję trzymając rękę na miednicy dziecka
- zachęcamy poprzez bodźce wzrokowe lub słuchowe do unoszenia głowy w symetrii
i odwracania głowy w prawo i lewo - głowa powinna być przedłużeniem linii tułowia lub delikatnie uniesiona
- chcielibyśmy zauważyć w tej pozycji naprzemienne kopanie stopami od podłoża
- układamy raz na prawą raz na lewą stronę
- jeśli dziecko zaczyna się prężyć proszę spróbować zastosować którąś z technik
rozluźniających lub zmienić pozycje lub zrobić przerwę
Tummy time w pozycji na leniwca na P i L ręce opiekuna
- tak jak ćwiczyliśmy w gabinecie
- kończyny dolne ustawiamy w zgięciu (około 90 stopni) w stosunku do tułowia
i dbamy o odwiedzenie (nóżki szeroko)
Leżenie na boku prawym i lewym na kolach u rodzica lub na macie
- to bardzo ważna pozycja, uczy dziecko schematu ciała oraz wspiera budowanie linii
środka- symetrię, ułatwia łączenie dłoni w linii środka- symetrii i wkładanie ich do
buzi, dotykanie kolan czy brzuszka - należy układać dziecko na prawym i lewym boku
- zarówno przy leżeniu na kolach u rodzica czy leżeniu na macie należy zabezpieczyć
pozycje odwiedzenia kończyny dolnej, nóżki powinny być ustawione szeroko, można
użyć własnej ręki lub zwiniętego kocyka, wałka
Kangurowanie, leżenie na brzuchu na klatce piersiowej rodzica
- można stosować bardzo często, również w wersji „skóra do skóry”
- należy pamiętać, żeby kończyny dolne ustawiać szeroko „na żabkę”
- kangurowanie niesie dużo korzyści:
Wsparcie rozwoju układu nerwowego
Kontakt skóra do skóry stymuluje dojrzewanie mózgu, przyspiesza rozwój sensoryczny i wspomaga regulację napięcia mięśniowego. Pomaga dziecku lepiej odbierać bodźce i integrować je w mózgu.
Efekt: szybszy rozwój psychoruchowy, lepsze reagowanie na terapię.
Stabilizacja funkcji życiowych
Poprawia oddychanie, tętno i saturację, Stabilizuje temperaturę ciała – ciało rodzica działa jak naturalny inkubator, Wspiera regulację poziomu cukru we krwi.
Efekt: mniej epizodów bezdechu, rzadsze spadki saturacji i temperatury.
Lepszy sen i wyciszenie
Wcześniaki śpią dłużej i spokojniej, są mniej zestresowane, kiedy czują bicie serca opiekuna, ciepło skóry Spada poziom kortyzolu (hormonu stresu), rośnie poziom oksytocyny.
Efekt: głębszy sen, lepsza regeneracja, mniejsze ryzyko nadwrażliwości sensorycznej.
Wsparcie karmienia
Ułatwia rozpoznanie zapachu mleka i brodawki. Zwiększa produkcję mleka u mamy i częstsze karmienia.
Wzmacnia odruch ssania, połykania i oddychania. Dotyczy również przy karmieniu butelką.
Efekt: większe szanse na karmienie naturalne, lepsze przyrosty masy.
Budowanie więzi i poczucia bezpieczeństwa
Wzmacnia więź emocjonalną między rodzicem a dzieckiem.
Dziecko czuje bicie serca, zapach i ciepło rodzica – to go uspokaja. Dla rodziców to sposób na aktywne uczestniczenie w opiece, mimo że dziecko jest w inkubatorze czy szpitalu.
Efekt: wzrost poczucia kompetencji rodzicielskiej, zmniejszenie lęku i depresji
poporodowej.
Wsparcie odporności
Bliskość rodzica sprzyja kolonizacji skóry dziecka korzystną florą bakteryjną. Zmniejsza ryzyko infekcji
Efekt: mniejsze ryzyko sepsy i zakażeń.
Noszenie przodem do opiekuna
- jak najbardziej ta pozycja również wspiera rozwój dziecka
- podnosząc dziecko do tej pozycji staramy się podpierać potylicę (cała główkę)
i miednice dziecka, unikamy podtrzymywania za pachy - układamy dziecko na siebie, nóżki szeroko (jak przy kangurowaniu)
- głowę zabezpieczamy delikatnie przytrzymując głowę dziecka
- staramy się unikać podtrzymywania za szyję by nie prowokować do odginania się
i prężenia
Pozycja leżenia na plecach na kolanach u rodzica, na macie, foteliku samochodowym,
przewijaku
- staramy się dać stabilne symetryczne podparcie pod miednice i potylicę, miednica
w zgięciu, lekko uniesiona oparta o brzuch rodzica lub podtrzymywana ręką - szukamy pozycji, w której możliwe będzie utrzymanie kontaktu wzrokowego,
wyciąganie rąk w kierunku kolan i dotykanie ich, łączenie dłoni w linii środka,
wyciąganie rąk do góry - przykładając rękę do głowy damy dziecku punkt odniesienia i stabilizacji, może być
to pomocne przy układaniu na macie. - głowa powinna być przedłużeniem linii tułowia (ucho bark biodro w jednej linii)
Pozycjonowanie na kolanach przodem do świata
- można stopniowo wprowadzać pozycje bardziej pionowe z dobrym wsparciem
tułowia i miednicy - dziecko powinno być lekko odchylone oparte o klatkę piersiową rodzica
- kończyny dolne zgięte na 90 stopnie względem tułowia z dobrym podparciem
miednicy, nogi ustawione szeroko (w odwiedzeniu) - jeśli w tej pozycji będzie odczuwać, że dziecko pcha intensywnie w waszą klatkę
piersiową sugerowałabym zmianę pozycji lub zastosowanie którejś z technik
rozluźniających - dziecko w tej pozycji powinno móc utrzymać głowę w symetrii, wyciągać ręce
w kierunku nóg i odtykać ich
Pozycjonowanie na kolanach u opiekuna, bokiem
- można stopniowo wprowadzać pozycje bardziej pionowe z dobrym wsparciem
tułowia i miednicy - kończyny dolne zgięte na 90 stopnie względem tułowia z dobrym podparciem
miednicy, nogi ustawione szeroko (w odwiedzeniu), ręka podpiera potylice - jeśli w tej pozycji dziecko zacznie się prężyć sugerowałabym zmianę pozycji lub
zastosowanie którejś z technik rozluźniających - dziecko w tej pozycji powinno móc utrzymać głowę w symetrii, wyciągać ręce
w kierunku nóg i odtykać ich - stosujemy zawsze na prawą i lewą stronę
Podnoszenie bokiem
- według instruktażu z gabinetu
Zabawy wzrokowe, w naśladowanie, komunikacja w różnych pozycjach
z zachowaniem symetrii
- zachęcam by w pozycjach jak wyżej nawiązywać często kontakt wzrokowy
z dzieckiem i utrzymywać go, zachęcać do wodzenia w różnych kierunkach - zachęcam do naśladowania min, ruchów i dźwięków wydawanych przez dziecko
- Zabawy w naśladowanie mimiki to kluczowa, wczesna forma interakcji społecznej,
która u wcześniaków: wspiera rozwój emocjonalny i poznawczy, wzmacnia więź
z opiekunem, przygotowuje do mowy, pomaga regulować emocje i napięcie. To
rodzaj mikroterapii przez bliskość, radość i uwagę – bez potrzeby sprzętu czy
narzędzi.
Rozciąganie kończyn dolnych
- ze względu na ograniczony zakres ruchomości odwiedzenia, rotacji zewnętrznej
i zgięcia w stawie biodrowym (w dniu badania: odwiedzenie 30 stopni obustronnie,
zgięcie 90 stopni obustronnie, rotacja zewnętrzna) oraz nadaktywność mięśni
przywodzicieli zalecam mobilizacje stawów biodrowych oraz bycie pod opieką
ortopedy dziecięcego - jeśli trudno byłoby łączyć zewnętrzne krawędzie stóp lub dziecko będzie płakać
proszę po prostu łączyć stopu nad linią pępka - dopiero po 3 dniach turnusu, gdzie intensywnie mobilizowałam staw biodrowy
możliwe był oraz nadaktywność mięśni przywodzicieli i wykonanie tego ruchu - obecne zakresy ruchomości w stawie biodrowym (11.04.2024) odwiedzenie 60
stopni obustronnie, zgięcie 120 stopni obustronnie, rotacja zewnętrzna 30 stopni
obustronnie - jeśli dziecko będzie dobrze tolerować a państwo będę czuć się pewnie dobrą
praktyką byłoby wprowadzenie kilkunastosekundowe stawów biodrowych przy każdej
zmianie pieluchy w ciągu dnia
Kołyska
- łączymy stopy dziecka i dokładamy ręce i delikatnie utrzymujemy
- jeśli dziecko zabiera ręce i pręży się należy się wycofać
- w tej pozycji dziecko doświadcza intensywnie granic swojego ciała i pozycji
symetrycznej w linii środka - w tej pozycji można się po prostu zatrzymać i mówić do dziecka lub wykonać
delikatny obrót na bok prawy i lewy z utrzymaniem kontaktu wzrokowego - dziecko nie powinno płakać podczas tej stymulacji (na zdjęciu płacze bo jest już
zmęczona po terapii)
Zabawy sensoryczne, dotykowe, budowanie schematu ciała i linii środka w pozycjach
symetrycznych, stymulowanie do otwierania dłoni
Przykłady zabaw
- dotkamy masażerem lub zabawką dłoni dziecka i zachęcamy do otwarcia i uniesienia
ręki, zaczynami od dotykania wierzchniej strony dłoni co powinno sprowokować
otwarcie dłoni i płynnym ruchem przechodzimy do części dłoniowej dzięki czemu
dziecko będzie mogło chwycić przedmiot, początkowo przedmiot możemy
prezentować w linii barku lub bocznie jednak naszym celem jest dojście do linii
środka - można przyłożyć swoja dłoń na brzuchu dziecka i położyć na nią masażer w ten
sposób sensorycznie zaznaczymy dziecku gdzie jest jego centrum
Wzrok
- należy obserwować jak będą rozwijały się funkcje wzrokowe
- obecnie widoczny jest lekki zez naprzemienny – mogący wynikać z niedojrzałości
oraz z zaburzeń dystrybucji napięcia mięśniowego - na ten moment zalecana jest praca nad nawiązywaniem kontaktu workowego
i utrzymaniem go oraz wodzenie za przedmiotem - w razie braku poprawy wskazana kontrola u okulisty
Aranżacja środowiska
- sugeruje unikać intensywnych bodźców wzrokowo słuchowych typu włączony
telewizor lub telefon, prezentowania dziecku święcących ekranów, głośnych zabawki
zabawek dźwiękowych, migającego światła - warunki środowiskowe powinny sprzyjać nawiązywaniu kontaktu dziecka z
rodzicami, aktywności ruchowej, odpoczynkowi i regeneracji
Pozycjonowanie podczas karmienia
- Należy szukać stabilnej symetrycznej pozycji
- Zalecam karmienie w pozycji na kolanach u rodzica lub w pozycji bokiem do rodzica na
kolanach - Główka powinna być wyżej niż tułów, w przedłużeniu linii tułowia
- Miednica lekko uniesiona do góry ustawiona w zgięciu (około 90 stopni względem
tułowia) - Unikaj nadmiernego przechylania do tyłu.
- Butelkę należy podawać dziecku symetrycznie w linii środka
- Obserwuj reakcję dziecka – oddychanie, ssanie, połykanie czy pokarm wycieka
- W razie trudności zalecam konsultacje z neurologopedą
Podsumowanie
Pozycjonowanie dziecka, szczególnie wcześniaka, to niezwykle ważna część codziennej opieki. Pomaga w prawidłowym rozwoju fizycznym, emocjonalnym i neurologicznym oraz chroni przed powikłaniami typowymi dla wcześniactwa. Prawidłowe pozycje wspierają rozwój motoryczny, sen, karmienie i więź z opiekunem. To proste działania, które mają ogromny wpływ na przyszłość dziecka.
